Praca niani pozornie wydaje się niezwykle ciekawa, łatwa i przyjemna. Osoby chętne podjąć taką pracę często, jakże błędnie, myślą “Wychowałam własne dzieci, poradzę sobie i z cudzymi”. W tym miejscu umieszczamy podstawowe informacje dla kandydatek na nianie i wieloletnich opiekunek dziecięcych. Zachęcamy też do odwiedzenia porad dla rodziców, gdzie umieszczone są informacje na temat tego, co każdy rodzic powinien zapewnić opiekunce, a także informacje na temat prawidłowego rozwoju dziecka i porady jak postępować z tzw. “dziećmi trudnymi”.

Na tej stronie znajdują się też podstawowe informacje na temat niektórych zaburzeń występujących u dzieci w różnym wieku. Warto zaznaczyć, że są to informacje skrótowe i ubogie. Zachęcamy do sięgania po literaturę przedmiotu i czytanie witryn internetowych w celu pogłębienia swojej wiedzy na temat poszczególnych zaburzeń.

Czy nadaję się na nianię?
Co każda niania wiedzieć powinna?
Zaburzenia dziecięce
Zaburzenia rozwoju psychicznego
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

Czy nadaję się na nianię?

Praca z dziećmi wielu osobom wydaje się być przyjemnością. Spędzanie czasu z maluchem przynosi wiele radości i satysfakcji. Jednak opieka nad dzieckiem nie jest pracą łatwą. Wymaga wiele poświęceń, skupienia i uwagi. Niania powinna być osobą, którą lubią wszystkie dzieci (nie tylko te, którymi się opiekuje). Bez względu na wiek, każdej opiekunce przyda się rozwinięta wyobraźnia, pomysłowość w tworzeniu nowych zabaw i wymyślaniu kolejnych atrakcji. Z dobrą nianią dziecko nigdy się nie nudzi, zna ona wiele piosenek i bajek. Potrafi zamienić się we wróżkę, jeśli nadejdzie taka potrzeba, pobawić się w berka, ale też zachęcić niejadka do zjedzenia obiadu. Dobra niania jest spokojna i zrównoważona, gdy maluch rozrabia. Potrafi skarcić w razie potrzeby, ale i przytulić. Ugotuje świetną zupę, przygotuje najsmaczniejsze desery. Zna prawidłowy przebieg rozwoju dziecka i potrafi zauważyć, kiedy zbliża się grypa. Dobra opiekunka potrafi nawiązać kontakt także z dorosłymi. Lubią ją rodzice malucha, ma ich zaufanie i sympatię.

Jeśli decydujesz się podjąć pracę opiekunki dziecięcej sprawdź, czy posiadasz wymienione powyżej atuty. Nie musisz charakteryzować się wszystkimi, nie jest też wskazane skrajne natężenie cech. Dobra niania jest:

• lubiana przez dzieci
• spokojna i opanowana
• cierpliwa i wyrozumiała
• tolerancyjna
• ciepła i troskliwa
• wesoła i uśmiechnięta
• otwarta na ludzi i nowe doświadczenia
• asertywna i taktowna
• zdecydowana
• sprawna fizycznie
• ma wiarę w siebie i własne możliwości
• pomysłowa
• NIE MA NAŁOGÓW

Jeśli uważasz, że powyższe opisy mogą odnosić się do Ciebie, z pewnością poradzisz sobie w roli niani.

Co każda niania wiedzieć powinna?

Zanim zdecydujemy się pracować w roli niani, pierwsza podstawowa zasada, jakiej należy przestrzegać brzmi: NIANIA NIE ZASTĄPI MAMY. To, że rodzic pozostawia nam dziecko pod opiekę nie znaczy, że maluch zapomni o swojej mamie. Niania jest opiekunką, ale dopiero po dłuższym czasie spędzonym z dzieckiem zaczyna być traktowana jak członek rodziny.

Każdy, kto decyduje się na pracę opiekunki dziecięcej powinien zdobyć pewien zasób wiedzy niezbędny podczas przebywania z dziećmi. Każda niania powinna znać:

• prawidłowy przebieg rozwoju dziecka
• symptomy najpopularniejszych chorób dziecięcych jak astma czy grypa
• zasady pierwszej pomocy
• wiele zabaw dla dzieci w każdym wieku
• piosenki i wierszyki

Każda opiekunka zanim zostanie sam na sam z dzieckiem, powinna spędzić chwilę z jego rodzicami i poznać:

• ulubione potrawy dziecka
• ulubione zabawy i zabawki
• przedmioty, zwierzęta i sytuacje wzbudzające lęk i obawy dziecka
• podstawowe zasady wychowania preferowane przez rodziców (na przykład, czy wolno niani kupować dziecku prezenty bez okazji)
• leki regularnie przyjmowane przez dziecko (gdzie je znaleźć w domu, dawki)
• instrukcję postępowania, listę leków, jakie wolno podać dziecku w nagłych przypadkach (np. gdy maluch gorączkuje)
• informacje na temat specyficznych schorzeń dziecka (np. alergie, fenyloketonuria czy zespół Downa)
• numery telefonów do pracy rodziców
• numer telefonu lekarza podstawowej opieki
• dokładny zakres obowiązków i zasady wynagrodzenia (także w przypadku nadgodzin)

Zdarza się, że opiekunki i rodzice zaniedbują uzyskanie/podanie takich podstawowych informacji, a w toku pracy pojawiają się problemy wynikające z braku podobnych ustaleń. Każda opiekunka powinna wiedzieć, że ma prawo nie zgodzić się na wykonanie polecenia, nie dotyczącego jej zakresu obowiązków. Im lepiej sprecyzowane warunki wstępnej umowy tym mniej nieporozumień w dalszej pracy.

Zaburzenia dziecięce

Każdy rodzic chciałby mieć zdrowe dziecko, a każda niania opiekować się zdrowym maluchem. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy mamy pod swoja pieczą dziecko z zaburzeniami. Warto więc wiedzieć, z czym wiąże się choroba dziecka, jakie ograniczenia są jej konsekwencją? Dzięki takiej wiedzy pozbywamy się lęku przed przebywaniem z chorym dzieckiem i obaw, że nie damy sobie rady z opieką nad nim.

Umieszczone poniżej dane mają na celu pokazanie różnorodności zaburzeń dziecięcych i ich objawów. Przestrzegamy przed zbyt pochopnym przypisywaniu dziecku zaburzenia. Warto obserwować zachowanie dziecka i śledzić jego rozwój. Czujność na jakiekolwiek zmiany i nieprawidłowości są wskazane, jednak nie należy zbyt szybko przypisywać dziecku zaburzeń i chorób. Aby uniknąć bezzasadnych podejrzeń należy w pierwszej kolejności poznać prawidłowy przebieg rozwoju dziecka. W razie jakichkolwiek podejrzeń należy bezwzględnie skonsultować swoje obawy z pediatrą lub psychologiem.

Obecnie w medycynie i psychologii obowiązują dwie klasyfikacje zaburzeń psychicznych opierające się na podejściu opisowym: część dziesiątej rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) oraz Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Fourth Edition (DSM-IV). Umieszczona tu klasyfikacja i opis zaburzeń oparte są na ICD-10. W tej klasyfikacji obowiązuje specyficzny sposób kodowania, który umieszczamy obok zaburzeń. Nasza lista to wybór schorzeń, na temat których ogólna wiedza dorosłych jest wciąż niewystarczająca i schorzenia, które występują w populacji najczęściej.

W naszych opisach skupiamy się jedynie na objawach zaburzeń, aby ułatwić ich rozpoznanie, zachęcamy jednak do śledzenia literatury i pogłębiania wiedzy na temat poszczególnych schorzeń.

Zaburzenia rozwoju psychicznego

F80 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka

Podstawą do diagnozy zaburzeń rozwoju mowy jest odniesienie do właściwego przebiegu rozwoju tych funkcji u dziecka. Jeśli obserwujemy nieprawidłowości lub znaczne opóźnienia w rozwoju mowy, w pierwszej kolejności należy wykluczyć zaburzenia organiczne w budowie i funkcjonowaniu aparatu mowy i słuchu. Zazwyczaj dzieci z tymi zaburzeniami mają w normie rozwiniętą inteligencję i zdolność rozumienia mowy. Wskazane jest skonsultowanie się ze specjalistą, gdy dziecko:

• w wieku 24. miesiąca życia nie wypowiada słów i w 36. miesiącu życia nie formułuje zdań
• przed ukończeniem 2. roku życia ma trudności przy realizowaniu krótkich, a po 3 roku życia także dłuższych, złożonych poleceń
• przedkłada mowę niewerbalną nad werbalną
• mówi w sposób “telegraficzny” z licznymi błędami strukturalnymi i gramatycznymi
• przed ukończeniem 2. roku życia nie reaguje na nazwy przedmiotów znanych mu z codziennego użytkowania
• nie reaguje na własne imię, reaguje natomiast na dźwięki otoczenia takie jak dzwonek czy syrena policyjna

F80.0 Specyficzne zaburzenia artykulacji

F80.1 Zaburzenie ekspresji mowy

F80.2 Zaburzenie rozumienia mowy

F80.3 Nabyta afazja z padaczką (zespół Landau – Kleffnera)

F80.4 Inne zaburzenia mowy i języka

F80.9 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka, nie określone

W większości przypadków udaje się wyleczyć specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka dzięki terapii logopedycznej.

F81 Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych

W tej grupie mieszczą się zaburzenia nie wynikające z uszkodzeń mózgu lub też procesów chorobowych centralnego układu nerwowego. Specjaliści twierdzą, że zaburzenia te wynikają z zaburzenia rozwoju funkcji poznawczych stanowiących podstawę do wykształcania umiejętności poprawnego czytania i pisania. Do tej grupy zaliczane są popularne zaburzenia: dysleksja, dysgrafia, dysortografia. Dzieci z tymi zaburzeniami są prawidłowo rozwinięte intelektualnie, mają zapewnione właściwe warunki społeczno – kulturowe i metody nauczania. Przy diagnozowaniu tej grupy zaburzeń należy zwrócić uwagę na:

• trudności w czytaniu dokładnym i(lub) ze zrozumieniem
• wolne tempo czytania
• zniekształcanie wyrazów pisanych i czytanych przez opuszczanie pierwszych lub ostatnich sylab
• opuszczanie lub przestawianie wyrazów w tekście
• nieprawidłowe rozpoznawanie liter lub głosek o podobnym kształcie czy brzmieniu
• błędy ortograficzne przy zachowaniu fonetycznej poprawności
• nierozpoznawanie symboli liczbowych
• nierozumienie terminów i znaków matematycznych

Do zaburzeń tej rodziny zaliczamy:

F81.0 Specyficzne zaburzenie czytania

F81.1 Specyficzne zaburzenie analizy dźwiękowo – literowej

F81.2 Specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych

F81.3 Mieszane zaburzenie rozwojowe umiejętności szkolnych

F81.8 Inne zaburzenie rozwojowe umiejętności szkolnych

F81.9 Zaburzenie rozwojowe umiejętności szkolnych, nie określone

Przy leczeniu tej grupy zaburzeń zalecane jest prowadzenie reedukacji. Pomocne jest także połączenie reedukacji terapią psychologiczną prowadzoną przez doświadczonych psychologów w celu leczenia i zapobiegania ewentualnym zaburzeniom zachowania i emocji.

F82 Specyficzne zaburzenie rozwoju funkcji motorycznych

Zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych diagnozowane są u dzieci między 5 i 11 rokiem życia. Dzieci te mają trudności z koordynacją ruchu nie tylko w obrębie chodzenia czy sięgania po coś, ale także przy wykonywaniu precyzyjnych czynności. Trudności w opanowaniu codziennych czynności można podzielić w zależności od wieku dziecka:

Wiek przedszkolny

• opóźnienie rozwoju umiejętności siadania, raczkowania, chodzenia
• potykanie się, częste kontuzje, niezdarny, niepewny chód
• trudności w trzymaniu przedmiotów, zdolność do ich upuszczania
• trudności w opanowaniu czynności związanych z ubieraniem się (wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików itp.)
• trudności w opanowaniu jedzenia łyżką, nożem itp.

Wiek szkolny

• trudności w opanowaniu jazdy na rowerze, skakania na skakance, rzucania itp.
• trudności w układaniu puzzli, wycinankach, rysowaniu

Starsze dzieci

• mała sprawność na zajęciach wychowania fizycznego
• trudności w higienie osobistej i pielęgnacji (np. z obcinaniem paznokci, robieniem makijażu)
• trudności w opanowaniu umiejętności manualnych (szycie, gra na pianinie itp.)

Przy diagnozie w pierwszej kolejności należy wykluczyć zmiany organiczne. W leczeniu stosuje się terapię zaburzeń koordynacji ruchowej, zaleca się także psychoterapię zaburzeń społecznych i innych zaburzeń towarzyszących.

F83 Mieszane specyficzne zaburzenia rozwojowe

F84 Całościowe zaburzenia rozwojowe

Zaburzenia tej grupy obejmują trudności w zakresie nawiązywania interakcji społecznych, komunikacji, zmiany jakościowe w zachowaniu czy też rozwoju zainteresowań.

F84.0 Autyzm dziecięcy

O dzieciach z autyzmem mówi się, że żyją w swoim własnym świecie, są odizolowane, nie potrafią być w relacji z drugą osobą. Autyzm jest jednym z najpoważniejszych zaburzeń tożsamości. Dzieci z autyzmem mają niezwykłe trudności z nawiązywaniem relacji interpersonalnych, nie nawiązują kontaktu wzrokowego, są obojętne na obecność innych ludzi, panicznie boją się kontaktu z nimi. Wśród objawów autyzmu można ponadto wymienić uboga mimikę, stereotypie ruchowe czy zupełny brak tolerancji na zmiany. Dzieci te preferują zabawę obiektami martwymi, bezpostaciowymi. Ponadto dzieci z autyzmem często mają stawianą diagnozę głuchoty, gdyż wydają się nie słyszeć dźwięków otoczenia. Istnieje jednak zespół zabawek wydających dźwięki, np. zwierząt, na które dzieci z autyzmem reagują tzw. “zwracaniem głuchego ucha”. Kolejnym objawem jest wybieranie przez dzieci przedmiotów tzw. “talizmanów” czy “fetyszy”. Warto zauważyć że osoby z autyzmem często mają niezwykłe zdolności artystyczne, np. malują obrazy. W terapii autyzmu najpowszechniejsze jest stosowanie psychoterapii behawioralnej.

F84.1 Autyzm atypowy

Nieprawidłowości czy upośledzenie rozwoju obejmuje te same obszary, które wymieniono dla autyzmu dziecięcego różni się jedynie liczba spełnionych kryteriów. Autyzm atypowy diagnozuje się u dzieci po trzecim roku życia.

F84.2 Zespół Retta

Zaburzenie to jest związane ze zmianami genetycznymi dotyczącymi ośrodkowego układu nerwowego (jest związany z chromosomem X i dotyczy głównie dziewcząt). Dziecko rozwija się prawidłowo do 6.-18. miesiąca życia. Przy diagnostyce zespołu Retta wymienia się cztery zasadnicze fazy:

1. Faza wczesnej rozwojowej stagnacji – trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy, charakteryzuje się cofnięciem umiejętności motorycznych i manualnych, dziecko nie przejawia zainteresowania otoczeniem
2. Faza dezintegracji motorycznej i regresji – trwa od kilku do kilkunastu miesięcy, pojawia się nasilenie stereotypii “mycia rąk”, kołyszące ruchy ciała i skurcze mięśni towarzyszące hiperwentylacji i wstrzymywaniu oddechu, mogą wystąpić napady padaczkowe, regresja mowy, postępująca utrata kontaktu z otoczeniem
3. Faza pseudostacjonarna – trwa od kilku miesięcy do kilku lat, postępujący regres umiejętności motorycznych, wzmaganie się stereotypowych ruchów rąk, może nastąpić poprawa kontaktów społecznych dziecka
4. Późna dezintegracja motoryczna – utrata zdolności poruszania się, często następuje zmniejszenie liczby napadów padaczkowych i poprawa w interakcjach społecznych

Dzieci z zespołem Retta mogą być kierowane na terapię psychologiczną i rehabilitację.

F84.3 Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne

Rozwój dziecka do 2. roku życia przebiega prawidłowo, między 3. i 4. rokiem życia pojawia się znaczne i szybkie opóźnienie nabytych umiejętności w zakresie mowy, zabawy, umiejętności społecznych i przystosowawczych.

F84.4 Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi

Dziecko z tym zaburzeniem charakteryzuje się nadmierną aktywnością ruchową, przejawia stereotypie ruchowe. Wskutek tej aktywności często występują u malucha samouszkodzenia (zbite kolana, siniaki itp.). Brak w tym zaburzeniu upośledzenia umysłowego. Prawidłowe są także kontakty społeczne.

F84.5 Zespół Aspergera

Występują w nim jakościowe zaburzenia w obszarze kontaktów społecznych. Zainteresowania i aktywność dziecka są ograniczone. Stopień inteligencji jest na poziomie normy, często powyżej przeciętnej. Dzieci te mają trudności z empatią, odczytywaniem emocji i intencji innych osób. W miarę dorastania dziecko izoluje się społecznie i unika kontaktów z ludźmi.

F84.8 Inne całościowe zaburzenie rozwojowe

F84.9 Całościowe zaburzenia rozwojowe, nie określone

F88 Inne zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)

F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego), nie określone

Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F90 Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej)

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi znany jest powszechnie jako ADHD (Attention Deficit and Hiperactivity Disorder). ICD – 10 podaje następujące kryteria diagnostyczne dla tego zespołu:

1. Brak uwagi (dla zdiagnozowania ADHD konieczna jest obecność co najmniej sześciu z wymienionych objawów przez okres co najmniej 6 miesięcy)
2. Beztroska i niezwracanie uwagi na szczególy w pracach domowych i szkolnych
3. Częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi skupionej na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą
4. Niereagowanie na polecenia słowne (jakby nie słysząc)
5. Trudności w zakończeniu zadań, przestrzeganiu instrukcji przy zachowanych chęciach i zrozumieniu poleceń
6. Upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności